Διατροφή για γονιμότητα-Διατροφή κατά την διάρκεια εξωσωματικής γονιμοποίησης
Η αιτιολογία της υπογονιμότητας είναι συχνά ασαφής και η επιτυχία μιας εξωσωματικής γονιμοποίησης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες (γνωστούς και μη). Ωστόσο οι αλλαγές στην διατροφή και στον τρόπο ζωής ίσως μπορούν να αυξήσουν τις πιθανότητες σύλληψης. Χρειάζεται περισσότερη έρευνα αλλά η διατροφή είναι ένα πεδίο το οποίο μπορεί να ελεγχθεί και αν μη τι άλλο να προσδώσει υγεία, ευεξία και δύναμη κατά την διάρκεια της προσπάθειας απόκτησης παιδιού.
Παρακάτω δίνονται συγκεκριμένες οδηγίες που μπορούν να σας φανούν χρήσιμες για την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας και για τα δύο φύλα είτε είστε σε διαδικασία εξωσωματικής γονιμοποίησης είτε σε διάστημα προσωπικής προσπάθειας για εγκυμοσύνη.
1. Διατηρήστε ένα υγιές βάρος
Είναι σαφές ότι θέματα βάρους , ελλιποβαρές-υπέρβαρο, ευθύνονται για το 12% και 25% αντίστοιχα της υπογονιμότητας.
Στις γυναίκες η παχυσαρκία σχετίζεται με ορμονικές διαταραχές, παρουσία πολυκυστικών ωοθηκών και ινσουλινοαντίσταση. Ακόμα και μια απώλεια υπερβάλλοντος βάρους της τάξεως του 5-10% του σωματικού βάρους μπορεί να βελτιώσει την λειτουργία των ωοθηκών. Στους άντρες ένας δείκτης μάζας σώματος πάνω από 25, συνδέεται με χαμηλότερα επίπεδα τεστοστερόνης, υψηλότερη οιστραδιόλη, χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων, χαμηλή κινητικότητα σπερματοζωαρίων και υπερινσουλιναιμία. Ωστόσο πρέπει να τονιστεί ότι η επίτευξη ενός υγιούς βάρους πρέπει να επιτευχθεί μέσω μιας ισορροπημένης διατροφής και όχι μέσω ανορθόδοξων σχημάτων που μπορεί να προκαλέσουν διατροφικές ελλείψεις.
2. Καταναλώστε τροφές με αντιοξειδωτικά συστατικά και βιταμίνες
Τα αντιοξειδωτικά συστατικά προστατεύουν τα κύτταρα από την φθορά κάτι που ισχύει και για τα κύτταρα του αναπαραγωγικού συστήματος.
Μία μελέτη σε ενήλικες άντρες έδειξε ότι τρώγοντας 75γρ. καρυδιών καθημερινά βελτιώθηκε η ποιότητα του σπέρματος.
Συγκεκριμένα θετική επίδραση στο σπέρμα έχει φανεί με την κατανάλωση τροφών πλούσιων σε φολικό οξύ, σελήνιο, ψευδάργυρο και βιταμινών C και Ε.
Το φολικό οξύ και ο ψευδάργυρος κρίνονται σημαντικά και για την γυναικεία γονιμότητα.
Η βιταμίνη D μελετάται πυρετωδώς τα τελευταία χρόνια κι ενώ δεν έχει υπάρξει μία ξεκάθαρη εικόνα, είναι γενικά αποδεκτό ότι τα άτομα με θέματα υπογονιμότητας (άντρες και γυναίκες), γυναίκες με ΣΠΩ ή ενδομητρίωση και ζευγάρια που ξεκινούν εξωσωματική γονιμοποίηση πρέπει να στοχεύουν σε επάρκεια βιταμίνης D στο αίμα.
Mία άλλη μελέτη σε 60 ζευγάρια που προχώρησαν σε εξωσωματική γονιμοποίηση κατέδειξε ότι η λήψη συμπληρώματος οδήγησε σε 23% μεγαλύτερη πιθανότητα σύλληψης.
Θετική επίδραση φαίνεται να έχει η λήψη πολυβιταμινούχου σκευάσματος και σε γυναίκες. 20% της ωοθηκικής υπογονιμότητας ίσως θα μπορούσε να αποφευχθεί με τη λήψη συμπληρώματος τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα.
Σαφώς σημαντική για όλες τις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας κρίνεται η επαρκής πρόσληψη φολικού οξέος (βιταμίνη Β9) καθώς συμβάλλει στην σωστή νευρολογική ανάπτυξη του εμβρύου. Τροφές που είναι πλούσιες σε φολικό οξύ είναι: αβοκάντο, σπαράγγια, σπανάκι, λαχανίδα, χόρτα, μαρούλι, πορτοκάλια, όσπρια. Το σύντομο μαγείρεμα σε λίγο νερό θα μειώσει τις απώλειες της βιταμίνης. Αν δεν καλύπτονται οι ανάγκες διατροφικά είναι σημαντικό να γίνει συμπληρωματική λήψη. Στα συμπληρώματα η βιταμίνη Β9 υπάρχει με την συνθετική μορφή “folic acid” ή την φυσική μορφή “ folate”. Για χρόνια θεωρούνταν προτιμώτερη η συνθετική μορφή καθώς φαινόταν να έχει περισσότερη απορρόφηση. Ωστόσο ενώ η μετατροπή του folate στην ενεργή του μορφή (5-MTHF) γίνεται στο γαστρεντερικό σωλήνα, η μετατροπή του folic acid γίνεται στο συκώτι και σε άλλους ιστούς κάτι που φαίνεται να είναι χρονοβόρο και να προκαλεί συγκέντρωση κάποιας ποσότητας μη μεταβολισμένου φυλλικού οξέος στο σώμα. Την τελευταία μετατροπή βοηθά η βιταμίνη Β6. H συγκέντρωση φυλλικού οξέος στο αίμα μπορεί να κρύψει μία έλλειψη στην βιταμίνη Β12. Με βάση τα παραπάνω και με το δεδομένο ότι τα συμπληρώματα με 5-MTHF ερευνητικά φαίνεται να οδηγούν σε ίδια απορρόφηση στο σώμα ίσως καλύτερη η επιλογή ενός τέτοιου συμπληρώματος και ο εμπλουτισμός της διατροφής με τροφές πλούσιες σε φολικό οξύ.
Η επάρκεια σε όλες τις βιταμίνες συμπλέγματος Β (και ειδικά στις Β6 και Β12 μαζί με την προαναφερθέντα Β9) φαίνεται να σχετίζεται με ορθή ανάπτυξη του εμβρύου και μείωση του κινδύνου αποβολών.
Η καθημερινή πρόσληψη 1000mg ασβεστίου θεωρείται απαραίτητη από την Αμερικανική Εταιρεία Εγκυμοσύνης. Η ποσότητα αυτή μπορεί να καλυφθεί από πηγές γαλακτοκομικών προιόντων (γάλα, γιαούρτι, τυρί, κεφίρ) και από φυτικές πηγές ασβεστίου (χόρτα, μπρόκολο, αμύγδαλα, χαρούπι, σουσάμι, ταχίνι).
Η διατροφή πλούσια σε σίδηρο βελτιώνει την λειτουργία των ωοθηκών σύμφωνα με την μελέτη “Nurse’s Health Study”. 18.000 γυναίκες που προσπαθούσαν για εγκυμοσύνη μελετήθηκαν. Ο συνδυασμός διαιτητικών παραγόντων οδήγησε σε μείωση κατά 66% της υπογονιμότητας σχετικής με τις ωοθήκες και κατά 28% της συνολικής υπογονιμότητας. Εκτός από την προσλαμβανόμενη ποσότητα σιδήρου, κάποιοι άλλοι παράγοντες που φάνηκαν σημαντικοί ήταν η ποιότητα προσλαμβανομενου λίπους, η ποσότητα ζωικής πρωτείνης, το γλυκαιμικό φορτίο των τροφών και η κατανάλωση ποτών και αναψυκτικών. Όλα αναλύονται παρακάτω.
3. Προσέξτε την συνολική ποσότητα υδατανθράκων, την ποιότητα τους και την κατανομή τους μέσα στην ημέρα
Η υπερβολή στην κατανάλωση υδατανθράκων φαίνεται να έχει δυσμενή αποτελέσματα ειδικά σε γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (ΣΠΩ). Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών αφορά 5-7,5% των γυναικών και είναι ένας από τους βασικούς λόγους γυναικείας υπογονιμότητας. Παρατηρείται συχνά μία σύνδεση μεταξύ του συνδρόμου και της αντίστασης στην ινσουλίνη. Η ινσουλίνη είναι μία ορμόνη φυσιολογικά εκκρινόμενη από το πάγκρεας ως αποτέλεσμα της κατανάλωσης τροφών με υδατάνθρακες και αύξησης της γλυκόζης του αίματος. Η αντίσταση στην ινσουλίνη σημαίνει πως το σώμα θα χρειαστεί να παράξει περισσότερη ινσουλίνη για να μειώσει τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, οδηγώντας σε μία κατάσταση που ονομάζεται υπερινσουλιναιμία. Η υπερινσουλιναιμία φαίνεται να προωθεί την παραγωγή τεστοστερόνης αντί οιστρογόνων, να επηρεάζει την ωορρηξία και την ποιότητα ωαρίων επεμβαίνοντας στην γυναικεία γονιμότητα. Συχνά η αλυσίδα του ΣΠΩ και της ινσουλινοαντιστασης συμπληρώνεται από παχυσαρκία.
Η λύση στην παραπάνω κατάσταση δεν είναι ο εξοστρακισμός των υδατανθράκων αλλά :
Η συνετή επιλογή ανεπεξέργαστων υδατανθράκων πλούσιων σε φυτικές ίνες.
Η καλή κατανομή των υδατανθράκων κατά την διάρκεια της ημέρας.
Η διαμόρφωση γευμάτων χαμηλού γλυκαιμικού φορτίου.
Παραδείγματα καλών πηγών υδατανθράκων αποτελούν τα όσπρια, το καστανό ρύζι, η κινόα, το φαγόπυρο, η βρώμη, τα μέτρια ώριμα φρούτα με την φλούδα τους, η γλυκοπατάτα, η πατάτα με την φλούδα της.
Οι υδατάνθρακες αυτοί είναι θεμιτό να μοιράζονται σε μικρές ποσότητες μέσα στην ημέρα και όχι να “στριμώχνονται” σε ένα μεγάλο γεύμα.
Επίσης μία πολύ καλή πρακτική είναι ο συνδυασμός των καλών υδατανθράκων με λαχανικά και πηγές πρωτείνης/λιπαρών (αυγά, τυρί, κρέας, κοτόπουλο, ψάρια, ξηροί καρποί) με στόχο την δημιουργία γευμάτων χαμηλού γλυκαιμικού φορτίου.
4. Επιλέξτε το είδος των λιπαρών στην διατροφή σας
Μην αποφύγετε την κατανάλωση λίπους, αλλά επιλέξτε σοφά την πηγή των λιπαρών.
Τα τρανς λιπαρά (π.χ επεξεργασμένα προΪόντα, τηγανιτές τροφές, συσκευασμένα μπισκότα, κουλουράκια) αυξάνουν τον κίνδυνο για ωοθηκική υπογονιμότητα κατά 31% όταν αντικαθιστούν τα μονοακόρεστα λιπαρά (π.χ ελαιόλαδο, αβοκάντο, φυστίκια/ φυστικοβούτυρο, ταχίνι, σουσάμι,αμύγδαλα) και κατά 73% όταν αντικαθιστούν τους υδατάνθρακες.
Τα ω3 λιπαρά οξέα φαίνεται να βελτιώνουν την ποιότητα των ωαρίων και τα αποθέματα ωαρίων στις ωοθήκες ειδικά σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας. Μία μελέτη πρόσφατα επίσης συνέδεσε την κατανάλωση ω3 λιπαρών οξέων με υψηλότερα ποσοστά υγιών γεννήσεων. Στους άντρες η κατανάλωση ω3 λιπαρών οξέων επιδρά θετικά στην κινητικότητα του σπέρματος. Και βέβαια η αντιφλεγμονώδη δράση αυτού του τύπου των λιπαρών μπορεί να έχει γενικότερα θετική επίδραση σε άγνωστες πτυχές υπογονιμότητας.
Επιλέξτε τέλος παροδικά πλήρη γαλακτοκομικά προιόντα (εκτός αν υπάρχει σοβαρο ζήτημα παχυσαρκίας). Η προοπτική μελέτη “Nurse’s Health Study” εντυπωσιακά συσχέτισε την κατανάλωση γαλακτοκομικών που είναι υψηλά σε λιπαρά με καλύτερα αποτελέσματα στην γυναικεία γονιμότητα.
5. Προτιμήστε φυτικές πηγές πρωτείνης
Υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα για δυσκολίες στην ωορρηξία όταν μια γυναίκα καταναλώνει υψηλές ποσότητες ζωικής πρωτείνης. Η κατανάλωση ψαριών και αυγών δεν φαίνεται να επηρεάζει αρνητικά. Έτσι η σύσταση για μέτρια κατανάλωση κρέατος που διέπει και την μεσογειακή μας διατροφή δημιουργεί εύφορο έδαφος και στο πεδίο της γυναικείας γονιμότητας. Προτιμήστε φυτικής προέλευσης πρωτείνες από όσπρια, ξηρούς καρπούς, σπόρια, ενισχύστε με ψάρια και θαλασσινά και καταναλώστε περιστασιακά κόκκινο κρέας (μοσχάρι, χοιρινό, μπιφτέκια, αρνί κτλ)
6. Επιλέξτε την μεσογειακή διατροφή
Πρόσφατη μελέτη (του 2018) έγινε στη χώρα μας από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. Γυναίκες ερωτήθηκαν τι διατροφή ακολούθησαν 6 μήνες πριν μπουν σε πρόγραμμα εξωσωματικής γονιμοποίησης και φάνηκε ότι η κατανάλωση λαχανικών, φρούτων, δημητριακών, ψαριών, ελαιολάδου σχετίζεται με 65-68% μεγαλύτερη πιθανότητα επιτυχημένης έκβασης. Η μελέτη αναφέρεται και στην ιστοσελίδα της Ευρωπαικής Εταιρίας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας (ESHRE).
7. Καταναλώστε λιγότερο καφέ
Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις οτι η κατανάλωση καφέ μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την γονιμότητα. Μία μελέτη έδειξε ότι 500mg καφείνης μπορεί να καθυστερήσει την επίτευξη εγκυμοσύνης κατά 9,5 μήνες ενώ σε άλλη μελέτη η υψηλή κατανάλωση καφέ σχετίστηκε με κίνδυνο αποβολών. Ωστόσο, επειδή σε άλλες μελέτες δεν φάνηκε να υπάρχει κάποια σχέση το πιο συνετό είναι η μέτρια κατανάλωση καφείνης (<150-200mg) αν είναι επιθυμητό από την γυναίκα.
8. Αποφύγετε την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ
Το αλκοόλ φαίνεται να επηρεάζει την γονιμότητα, αλλά είναι ακόμη ασαφές σε ποια ποσότητα καθιστάται επικίνδυνο. Μία μεγάλη μελέτη σε γυναίκες έδειξε ότι 8 ποτά την εβδομάδα μπορούν να καθυστερήσουν την εγκυμοσύνη. Και σε αυτήν την περίπτωση είναι καλύτερη η εξάλειψη των καταχρήσεων και η εξατομίκευση στην σύσταση. Η κατανάλωση μικρών ποσοτήτων καλής ποιότητας αλκοόλ (πχ κόκκινου κρασιού που επιτρέπει και η μεσογειακή διατροφή) αν κάποια γυναίκα το επιθυμεί ίσως μπορεί να είναι ανεκτή.
9. Άλλα συμπληρώματα
Υπάρχει κάποια βιβλιογραφία για την επίδραση άλλων τροφών (μάκα, βασιλικός πολτός, γύρη, πρόπολη) αλλά τα αποτέλεσματα είναι ακόμα πιο ασαφή και μπερδεμένα για να δημιουργηθεί έστω και μια πρόωρη σύσταση. Ωστόσο η κατανάλωση τους δεν προβλέπεται να είναι επιβλαβής.
10. Τρόπος ζωής
Άλλοι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την γονιμότητα είναι η καθιστική ζωή και το άγχος.
Η μέτρια έντασης άσκηση μπορεί να βοηθήσει όχι μόνο το βάρος να διατηρηθεί σε υγιή επίπεδα επιδρώντας θετικά στην γονιμότητα αλλά μειώνοντας και τα επίπεδα άγχους που φυσιολογικά είναι ανεβασμένα σε υπογόνιμα ζευγάρια. Η ανησυχία και οι διαταραχές στην διάθεση επηρέάζουν το 30% των γυναικών που επισκέπτονται μία κλινική εξωσωματικής γονιμοποίησης και οι απαιτητικοί ρυθμοί εργασίας και καθημερινότητας μπορεί να παρατείνουν την επίτευξη εγκυμοσύνης. Συνεπώς μία προσπάθεια για μείωση του στρες, έχει νόημα.
Με αυτό το σκεπτικό σε κάποιες περιπτώσεις υποστηρίζεται και ο βελονισμός. Η Αμερικάνικη Εταιρεία Εγκυμοσύνη τον αναφέρει στην ιστοσελίδα της, όπως επίσης και κάποιες μελέτες δείχνουν ότι ίσως βοηθά στην υπογονιμότητα. Συγκεκριμένα μία μελέτη έδειξε την υπεροχή του βελονισμού όταν εφαρμόστηκε πριν και μετά την εμβρυομεταφορά. Ωστόσο, ο βελονισμός δεν γνωρίζει καθολική αποδοχή από την επιστημονική κοινότητα οπότε είναι δόκιμο να συζητηθεί πριν την εφαρμογή καθώς και να επιλεγεί σωστά το άτομο που θα τον εφαρμόσει.
Πηγές:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4981818/
http://www.alliedacademies.org/articles/role-of-vitamin-d-in-infertility-8050.html
https://www.healthline.com/nutrition/17-fertility-tips-to-get-pregnant#section3
https://www.healthline.com/nutrition/folic-acid-vs-folate#section5
http://americanpregnancy.org/infertility/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5393155/
https://www.endocrineweb.com/infertility-insulin-resistance-5-tips-your-odds-getting-pregnant?page=1
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17209201
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29136189
https://arm.coloradowomenshealth.com/doctors-blog/omega-3-fatty-acids-fertility
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22978268
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29451828
https://www.eshre.eu/Press-Room/Press-releases-2018/Mediterranean-diet
https://www.webmd.com/infertility-and-reproduction/features/ancient-art-of-infertility-treatment#1